Udział mieszkańców naszego regionu w Powstaniu Wielkopolskim 1918-1919

         Odrodzone w 1918 roku państwo polskie nie miało początkowo ustalonych granic. Na zachodzie Niemcy nie zamierzali oddać ziem polskich, w tym Wielkopolski. Mieszkańcy tego regionu musieli więc walczyć o przyłączenie jej do ojczyzny.

         W drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia tj. 26 grudnia 1918r. zatrzymał się w Poznaniu powracający  z zagranicy, premier rządu polskiego Ignacy Jan Paderewski. Mieszkańcy stolicy Wielkopolski zgotowali mu entuzjastyczne przyjęcie. Przed hotelem ,,Bazar”, gdzie zatrzymał się Paderewski, odbywały się manifestacje patriotyczne. Nazajutrz, 27 grudnia 1918 r. Niemcy zorganizowali własną manifestację. Chcieli w ten sposób podkreślić, że Wielkopolska nadal jest częścią państwa niemieckiego. Uczestnicy pochodu zrywali polskie sztandary. Stało się to przyczyną wybuchu walk w Poznaniu, a wkrótce w całej Wielkopolsce. Niebywały entuzjazm ogarnął Wielkopolan- tworzono oddziały ochotnicze, a ludność cywilna zbierała pieniądze na uzbrojenie armii powstańczej, dostarczała żywność i udzielała pomocy sanitarnej.

         Już 28 grudnia 1918r. wyzwoliło się Gniezno. Do 30 grudnia opanowano cały Poznań, a w następnych dniach zajęto większą część Wielkopolski. Chcąc nie dopuścić do uderzenia Niemców postanowiono wyzwolić Inowrocław, gdyż tędy miały przechodzić wojska z garnizonów w Bydgoszczy i Toruniu. Zadanie wyzwolenia Inowrocławia przypadło 24-letniemu por. Pawłowi Cymsowi, który dowodził silną 120-osobową kompanią ochotników gnieźnieńskich i wrzesińskich. Kompania wkroczyła 1 stycznia 1919r. do Trzemeszna. Tutaj zmobilizowano 60 osób i wyruszono do Mogilna.

         Polacy w Mogilnie rozbroili kompanię Heimatschutzu. W tym momencie władzę w mieście przejęli Polacy. Akcją kierowali: Stanisław Rollof, Aleksander Jakubowski i Izydor Włodarek. Nastąpiło to wczesnym rankiem Nowego Roku 1919. Dzień 1 stycznia 1919 przyniósł więc polskiej ludności Mogilna upragnioną wolność. Kilka godzin po tym wydarzeniu wkroczyły do Mogilna dwie kompanie powstańcze pod dowództwem podporucznika Pawła Cymsa: gnieźnieńska na czele z sierżantem Mieczysławem Słabęckim oraz trzemeszeńska kierowana przez Władysława Wleklińskiego. Ku wielkiemu zdziwieniu przybyłych powstańców miasto było już wolne.

         Ludność polska Mogilna powitała powstańców bardzo serdecznie, często ze łzami radości w oczach. Zapewniła im kwatery i wyżywienie. Na domach pojawiły się polskie sztandary narodowe oraz flagi o kolorze czerwonym z wyhaftowanym na nich białym orłem. Flagi te przygotowywały potajemnie przez długie wieczory miejscowe Polki w celu ich wywieszenia w miejscach publicznych ,, w dniu zmartwychwstania ojczyzny”.

         Wkrótce po wejściu do Mogilna powstańców mianowano komendantem miasta i powiatu Mieczysława Plucińskiego z Gozdawy. Paweł Cyms rozkazał ponadto Stanisławowi Rollofowi zorganizowanie oddziałów powstańczych i w dniu 2 stycznia 1919r. opuścił Mogilno wraz z dowodzonymi przez niego dwiema kompaniami. Stanisław Rollof wydany mu rozkaz wykonał i utworzył w Mogilnie trzy oddziały powstańcze. Nad jednym z nich objął dowództwo osobiście, nad drugim zaś powierzył tę funkcję Izydorowi Włodarzowi i nad trzecim Aleksandrowi Jakubowskiemu. Wszystkie te oddziały natychmiast po sformowaniu wyszły z miasta i pomaszerowały na front powstańczy.

         Oddziały brały udział w wyzwoleniu Inowrocławia, Janikowa i Barcina. W bitwie o dworzec kolejowy w Inowrocławiu zginął w dniu 5 stycznia 1919r. śmiercią bohaterską Jan Kaus, mieszkaniec Mogilna. Był on pierwszym poległym z tego miasta powstańcem. W walce pod Tarkowem w powiecie inowrocławskim, zginął bohaterską śmiercią 25 lutego 1919r. Aleksander Jakubowski. Ogółem w bojach powstańczych poległo 16 mieszkańców Mogilna oraz kilkunasto odniosło rany.

         Równolegle do walk na terenie Mogilna toczyły się bitwy o poszczególne miejscowości, w tym o Wójcin. Placówka Grenzschutzu w Wójcinie liczyła 70 żołnierzy. Polskim oddziałem ochrony Wójcina kierował Włodzimierz Skrzydlewski, dziedzic Wójcina, kapitan Wojska Polskiego. Dowódcy oddziału wójcińskiego utrzymywali łączność ze Strażą Obywatelską w Wilczynie. W noc sylwestrową 1918/1919 około północy uderzają na strażnicę niemiecką i rozbrajają wszystkich żołnierzy. Zaskoczenie było tak sprawne, że wartownicy nie zdołali oddać ani jednego strzału. Sukcesem wypadu było zdobycie 4 ciężkich, 2 lekkich karabinów maszynowych, 70 karabinów ręcznych, 150 granatów i 2700 sztuk amunicji. Powstańcy wójcińscy pochowali amunicję w swoich domach.

         Zniesienie placówki Grenzschutzu w Wójcinie było pierwszym zbrojnym czynem w powiecie strzeleńskim i wywarło moralny wpływ na dalszy tok wypadków w powiecie. Dnia 1 stycznia 1919r. na odsiecz Strzelna wyruszył oddział powstańców z  Wójcina i Nowej Wsi. Do niego dołączyli powstańcy z Jezior Wielkich, Krzywego Kolana i Woli Kożuszkowej pod dowództwem sierżanta Władysława  Lewickiego z  Jezior Wielkich i Tadeusza Pętkowskiego z Woli Kożuszkowej, którzy wcześniej rozbroili strażników niemieckich w Siedlimowie i Berlinku.

         Nazajutrz, 2 stycznia 1919r. powstańcy z Wójcina zostali powiadomieni o walkach w Strzelnie. Na zarządzony przez komendanta alarm stanęło 70 zbrojnych mężczyzn gotowych do wymarszu. Do wyruszających powstańców przemawiał ks. Skrzypiński, który potem pojechał z nimi do Strzelna. Po przyjeździe trafiają już na końcowe walki. Część wójcińskich powstańców połączyła się z oddziałami Cymsa. Oddział porucznika Skrzydlewskiego walczył w Inowrocławiu i wraz z innymi grupami przyczynił się do zdobycia koszar.

         W styczniu i lutym 1919 w walkach o Inowrocław i inne miejscowości zginęło wielu powstańców, również z terenu naszej gminy: Michał Wojdyński, Walenty Matczak, Ludwik Borowski, Michał Szydłowski, Wojciech Kowalski.

         Powstańcami  naszego regionu byli:  Włodzimierz Watta Skrzydlewski, ks. Feliks Skrzypiński, Stanisław Mojecki, Franciszek Sarnowski, Jan Zwoliński, Antoni Zwoliński, Wincenty Jasiński, Kazimierz Maciejewski, Ludwik Jędrusiak, Stanisław Orlikowski, Walenty Smól, Władysław Staśkowiak – z Wójcina, Wojciech Bąk, Stanisław Różewicz – z Gaju oraz Wincenty Myśliński z Nowej Wsi. Wyżej wymienieni powstańcy spoczywają na cmentarzu parafialnym w Wójcinie.

         W powstaniu brali też udział: Marian Stażecki, Wojciech Smól, Walenty Pieczyński, i Józef Piotrkowski, lecz pochowani  zostali w innych miejscowościach.

         Powstańcami byli też: Józef Skonieczny, Ludwik Foterek, Jan i Franciszek Hyży, Kazimierz, Czesław i Tomasz Matczak, Józef Kamiński Władysław Stefański, Stanisław Bagrowicz, Stanisław Zwoliński, Stanisław Ziętara, Władysław Geisler, Stanisław Woźniewicz, Wojciech Nowakowski i Antoni Jędraszczak. Wszyscy byli mieszkańcami naszej gminy.

         Pamięć o tym czasie i tych ludziach utrwalają pozostałe groby i tablice ku ich czci. Na cmentarzach parafialnych w naszej gminie znajdują się miejsca pamięci narodowej przypominające nazwiska poległych powstańców.

         Na cmentarzu w Wójcinie znajduje się symboliczny pomnik poległych w latach 1918-1920, na którym znajdują się 33 nazwiska poległych za Ojczyznę.

W Grobie spoczywa też Michał Wojdyński, szeregowiec z pierwszej kompanii pułku grenadierów kujawskich. Poległ mając zaledwie 19 lat.

Na wójcińskim cmentarzu, w grobowcu rodzinnym pochowany został Włodzimierz Skrzydlewski (zmarły w 1963r.), zastępca dowódcy wojsk powstańczych na terenie Kujaw Zachodnich, odznaczony w 1929r. Krzyżem Niepodległości.

         Na cmentarzu w Siedlimowie znajduje się zbiorowy grób trzech powstańców poległych za wolność Ojczyzny w latach 1919-1920. Pochowani tam zostali: Walenty Matczak poległy pod Inowrocławiem, Ludwik Borowski i Michał Szydłowski, którzy zmarli z odniesionych ran.

         Grób powstańca wielkopolskiego znajduje się też na cmentarzu w Kościeszkach. Spoczywa tam Wojciech Kowalski, szeregowiec oddziału strzeleńskiego , który poległ w roku 1919 pod Inowrocławiem. W kościele parafialnym w Kościeszkach znajdują się też tablice pamiątkowe poświęcone poległym w latach 1914-1921.  

         Powstanie Wielkopolskie przerwało zawarcie w dniu 16 lutego 1919r.rozejmu w Trewirze, na mocy którego postanowień zakończyły się walki powstańcze w Wielkopolsce. Powstanie to było jedynym, udanym zrywem wolnościowym Polaków.